Happy New Year-2014

Wish you a very Happy New Year-2014

करोडौका गाडीमा डनहरु, डेढ करोडको गाडी चढ्नेको सम्पत्ति एक करोड मात्र !

७ पुस, काठमाडौं । गुन्डागर्दीका नाइकेहरु विलासी जीवन बिताइरहेका छन् । अधिकांश डनले करोड रुपैयाँभन्दा बढीका गाडी चढ्छन भने केहीले फेरी फेरी नयाँ गाडीमा सयर गर्ने गरेका छन् । उनीहरु मध्ये केहीमात्र सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धानमा परेका छन् । चिकित्सकलाई धम्क्याएको आरोपमा केही दिनअघि पक्राउ परेका तालु भनिने सुभाष श्रेष्ठ एक करोड रुपैयाँभन्दा धेरै पर्ने ल्यान्डरोभर गाडी चढ्छन् । महानगरीय प्रहरी अपराध महाशाखाले उनलाई दरबारमार्गबाट पक्राउ गर्दा उनको बा६च ८१११ नम्बरको ल्यान्डरोभर गाडी पनि बरामद गरेको थियो । तर, उनको गाडी प्रहरीले छाडिदिएको छ । तालुलाई भने प्रहरीले अपहरण उद्योग मुद्दामा कारबाही अघि बढाएको छ । Range-Rover-Evoque तालु मात्र होइन गुन्डागर्दीका अधिकांश नाइके महँगो गाढी चढ्छन् । कुनै पेसा र व्यवसाय नभएका उनीहरुले कसरी करोडभन्दा धेरै पर्ने गाडी खरिद गरे भन्नेबारे प्रहरीले अनुसन्धान गर्दै आएको नयाँ पत्रिकामा खबर छ । क्यासिनो किङका नामले चिनिने बलराम सापकोट करिब डेढ करोड मूल्य पर्ने रातो रङको रेन्जरोभर गाडी चढ्नछन् । उनी सम्पत्ति शुद्धीकरणको अनुसन्धानमा रहेका व्यक्ति हुन् । तर सम्पत्ति सुद्धीकरण अनुसन्धान विभागले करोडको हाराहारीमा मात्र सम्पत्ति भेट्टाएको छ । स्रोतका अनुसार उनले अन्य व्यक्तिका नाममा गाडी किन्ने तथा लगानी गर्दै आएका छन् । सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान विभागको अनुसन्धानमा रहेका अजय श्रेष्ठ पनि कार नै चढ्छन् । उनले हालै स्पोर्टेस कार किनेका छन् । ललितपुरका डन मीनकृष्ण महर्जनले कांग्रेस नेता खुमबहादुर खड्काको पजेरो किनेका छन् । त्यस्तै कुमार घैंटे, साजन महर्जन, बाघे लामा, माइला लामा, विश्वक्रान्ति सिंहले पनि फेरी फेरी गाडी चढ्ने गरेका छन् । गुन्डागर्दीमा संलग्नलगायत विभिन्न व्यक्तिले महँगा गाडी चढ्ने गरेको उजुरी सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान आयोगमा परेको र अबैध सम्पत्ति जोड्ने सबैलाई कारबाही हुने विभागका महानिर्देशक चूडामणि शर्माले बताउनुभयो ।

दोलखाको जिरी : विदेशीले गुण्टा उठाएपछि

राजधानीबाट पूर्वोत्तर १ सय ८८ किलोमिटर टाढा रहेको एउटा सुन्दर, सानो शहर हो दोलखाको जिरी । यहाँको भौगालिक अवस्था स्वीटजरल्याण्डको ज्युरिचसँग मिल्दोजुल्छ छ भनिन्छ । त्यसैले त्यसलाई स्वीसहरु नेपाली ज्युरिच भन्छन् । जिरेलहरुको घना बस्ती रहेको जिरी प्राकृतिक सौन्दर्यले चिटिक्कै सिँगारिएको छ भने जातीय सदभाव र पर्यटकीय अवस्थाले सुन्दर छ । त्यहाँ रहेको सानो विमानस्थल र सगरमाथाको आधार शिविर जाने बाटोको कारणले पनि जिरी महत्वपूर्ण रहेको छ । जिरीमा एण्डमण्ड हिलारीदेखि जुनको तावेइसम्मले पाइला टेके । तेञ्जिङदेखि आङरितासम्म सबैले जिरीको पानी पिउन भ्याए । त्यसैले त्यो जिरी नेपालको पर्यटकीय इतिहासमा भिन्नै छ र पृथक पनि । वि.सं. २०१३ सालमा स्वीस नागरिक टोनी हेगन नेपाल आए । विश्व प्रसिद्ध व्यक्तित्व हेगनको नेपाल भ्रमण धेरै क्षेत्रमा अर्थ बोक्ने नाम हो । उनको नेपाल भ्रमणको त्यस बेलाको उद्देश्य थियो सगरमाथाको चुचुरोमा आˆनो पाइला टेकाउनु । त्यही भएर उनले काठमाण्डौबाट पूर्वतर्फ अर्थात दोलखा हुँदै जिरी हानिए । उनी दोलखाकै जिरी हुँदै सगरमाथाको आधार शिविरतर्फ पाइला बढाए । जब उनले जिरीलाई नजिकैबाट निहाले र आˆनै देशको ज्युरिज शहरको भौगोलिक बनावटसँग जिरीलाई तुलना गरे । जिरी त्यत्ति बेला विदेशी पर्यटकहरुका लागि बाटोमा पर्ने एउटा सामान्य स्थानका रुपमा परिचित हुन लागिरहेको थियो । टोनी हेगेन विसं. २०१४ मा फेरि दोस्रोपटक नेपाल आए । विसं.२०१३ सालमा नेपाल आएका र नेपालीहरुको जीवनस्तर, नेपालीहरुको अवस्था गरीवीलाई उनले आˆनो सगरमाथाको भ्रमणकै क्रममा जिरी उपत्यकाका जिरेलहरुसँग बुझिसकेका थिए । कोदोको ढिँडो र सिस्नोको तरकारी कपाकप नेपालीले खाएको र आफूलाई पनि सोझी नेपालीले अत्ति सत्कार गरेर खाना दिएको अध्ययनपश्चात एउटा निस्कर्षमा पुगिसकेका थिए-पक्कै नेपालमा केही गर्नैपर्छ । उनले आˆनो अध्ययन कै क्रममा नेपालको व्यवहारिक जीवनमा पशुपालन र खेतीपातीको महत्वको अहम भूमिका रहेको बुझेका थिए । उनी जब आफ्नो देश फर्के उनले उनको सरकारसँग नेपालसम्बन्धी एउटा ठूलै योजना प्रस्तुत गरे । त्यत्तिबेला हेगन त्यस देशको बैंकको चेक स्वविवेकले चलाउन सक्ने अवस्थामा थिए । सरकारले उनको प्रस्तावलाई स्वीकृति दियो । उनी उनको महत्वाकांक्षी नेपाल सम्बन्धी योजना लिएर नेपाल आए । आफ्नो योजनाअनुसार जिरीमा उनले पशु फार्म र कृषि फार्मको योजनाअनुसार काम गर्दै गए । त्यसरी एउटा पर्यटकको महत्वाकांक्षी योजनामा ०१४ सालमा जिरीमा पशु विकास फार्मलगायत धेरै आर्थिक उन्नतिका अवसरसहितको योजनाहरु सञ्चालन भएका थिए । पछिल्लो समयमा आएर स्वीस सरकारकै सहयोगमा जिरी प्राविधिक शिक्षालयको स्थापना भएको थियो । जसको औपचारिक उद्घाटन ०४७ सालमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईले गरेका थिए । यसरी जिरीमा स्वीसको सहयोग ०५० सालसम्म रहृयो । तर, नेपालको राजनैतिक खिचातानीले जिरीमा स्वीस सहयोग कटौती भइसकेको छ भने जिरीबाट स्वीस सधैंका लागि बिदा भएर गइरहेको छ । यो लेखमा मैले लेख्न खोजेको कुरा के हो भने पर्यटकीय विकासको आधारमा टेकेर नेपालले आˆनो आर्थिक क्षेत्रमा महत्वपूर्ण उन्नति गर्न सक्ने सम्भावनाहरु छन् । टोनी हेगेन त एक जना व्यक्ति हुन्, उनी एउटा पर्यटक बनेर नेपाल आएर नेपालका लागि धेरै दिएर फर्किसके । यति मात्र होइन, हेगन अब संसारमा छैनन् पनि । तर, हेगनले जिरीमा दिएको एउटा महत्वाकांक्षी योजना आज पनि देख्न सकिन्छ । तर, हेगनको विरासतसँगै जिरीका महत्वाकांक्षी योजनाहरु पनि लथालिङ र भताभुङ्ग भइसकेको छ । विसं.०४२ सालमा स्वीस सरकारको सहयोगमा कालोपत्रे गरिएको जीप लेवलको बाटो आज पनि उत्रै अवस्थामा खुम्चेर बसेको छ । जिरीको लिंकन बजार आज पनि उस्तै अवस्थामा रहेको छ । तर, स्वीस सरकारले जिरीजस्तो जिमाहा (दलदले सिम) ठाउँलाई योजनावद्ध ढंगले विकास गरेको छ । जिरेल बस्तीहरुमा धेरै नै उन्नति गरेको छ । जिरेल समुदायमा शैक्षिक विकास छरेको छ । प्राविधिक शिक्षाका कारण त्यहाँ जिरेलहरु प्र्राविधिक शिक्षाका लागि दख्खल भएका छन् । एकातिर व्यक्तिगत उन्नतिका लागि स्वीस पोग्राम बरदान सावित भएको छ भने अर्कोतर्फ पर्यटकीय विकासका सँगसँगै आर्थिक विकासका लागि जिरीको नाम नेपालमा उच्चारण गर्नै पर्ने नाममा आउछ । सबैभन्दा प्रशंसा गर्नुपर्ने स्वीस सरकारलाई यस विषयमा बढी रहन्छ । ०१४ सालदेखि ०५० सालसम्म जिरीमा स्वीस सहयोग रहेर सयौं स्वीसहरु जिरीमा बसे, जिरीमै खेले । तर, जिरी र जिरेल समुदायका रीतिरिवाज, संस्कृति परम्पराजस्ता नेपालीका अति महत्वपूर्ण गहनाहरुलाई हस्तक्षेप गरेनन् । यही समुदायमा नजिकिए । र, यही समुदायलाई माया गरेर फर्के । आफ्ना चाडपर्व संस्कृति र परम्परालाई कुल्चँदै गरीबीको खोल ओढेर स्वीसले नेपालमा धर्म प्रचारका नाममा आश्वासन बाँडेन । उसको सहयोग जिरीका लागि निस्वार्थ सेवा रहृयो भन्ने धेरै आधारहरु छोडेर स्वीस विदा भयो । हुन त जाँदै गर्दा उनीहरुले नेपाली राजनीतिसँग विशेष केन्द्रीय र स्थानीय राजनीतिसँग दुखिद हुँदै भनेका थिए हामी फेरि कहिल्यै जिरी र्फकने छैनौं । तर, त्यसो भन्दै गर्दा पनि ५ महिना अगाडि टोनी हेगनकै नातिनीले जिरी भ्रमण गरेकी छन् । अझै पनि जिरेलहरु र जिरीले स्वीस आगमनको आशा राखेका छन् । नेपालको आर्थिक विकासको मेरुदण्ड पर्यटनको विकास नै हो । हिजो हेगनले देखेको जिरी भन्दा आज यथार्थतामा फरक भइसकेको छ । तर पनि हेगनले सोचे जस्तो छैन । त्यहाँ उच्चस्तरको प्राविधिक शिक्षालय रहेको छ । अहिले पनि त्यहाँ धेरै नेपालीहरुले शिक्षा लिइरहेका छन् । प्राविधिक शिक्षासँगै एउटा राम्रो कृषि फार्मका कारण धेरै नेपालीले रोजगार पाएका छन् । राम्रा राम्रा जनशक्तिहरु उत्पादन भइरहेका छन् । सकरात्मक पक्ष भनेको त्यहाँबाट नै कृषि शिक्षालाईै अगाडि बढाइरहेको छ । हरेक वर्ष २ सय नेपाली गरीब विद्यार्थीहरुले जेटिए तथा अन्य प्राविधिक शिक्षा आर्जन गरेका छन् । त्यहाँ उत्पादन भएका जनशक्तिहरु आज देशमैं स्वीस सरकारले जिरीमा भनेजति विकास गरिदिएको छ । जिरीसम्म पक्की बाटो निर्माण भएको छ । जनजिविकाका नयाँ आधारहरु खडा गरेको छ । स्वीज गाईहरु ल्याएर पशु विकासमा उल्लेखनीय योगदान पुर्‍याएको छ । टोली हेगनले नेपालमा यस्तै योजना दिए । जिरी पर्यटकीय क्षेत्रका रुपमा दिनका दिन दरिँदै गएको छ । त्यहाँ राम्रा राम्रा होटलहरु स्थापना भएका छन् । बजार सफा छ । बैंकिङ्ग सेवाहरु सञ्चालनमा छन् । विदेशी पर्यटकहरुको चहलपहल राम्रैसँग हुन्छ । जिरी सगरमाथा आधार शिविर जाने बाटोमा पर्ने भएकोले त्यहाँ पर्यटकहरु प्रशस्त जाने गरेका छन् । पर्यटकहरुका कारण त्यहाँको जनजिविकामा राम्रो प्रभाव परेको छ । पर्यटकहरुकै कारण जिरीका मानिसहरु विश्व भ्रमणमा निस्कन सफल भए शायद हेगनले देखाएको सफल बाटोको प्रभावबाटै दोलखाका पुष्कर शाह विश्व साइकल यात्रा निस्केका होलान् । हेगेनले एउटा पर्यटक भएर समग्र जिरी क्षेत्रको विकासका लागि जसरी लागे त्यो सधैंका लागि स्मरणीय रहने छ । विदेशबाट नेपाल आउने यस्ता पर्यटकहरुले नेपालको आर्थिक सामाजिक तथा शैक्षिक विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका रहेको छ । टोली हेगन जस्तै सर एण्डमण्ड हिलारीको सोलुखुम्बु विकास अभियान, डच नागरिक टम भ्यानको कामी गाउँमा शैक्षिक कार्यक्रमलाई आज प्रशंसा गर्नुपर्ने हुन्छ । मुख ताक्ने बानी तर, विदेशीहरुले जति गरे त्यत्तिमै थन्किँदै जान थालेका छन् हाम्रो पूर्वाधारहरु । आर्थिक विकासका लागि सरकार विदेशीकोमुख ताक्ने र जनता सरकारको मुख ताक्ने भएका छन् त्यसैले साना साना आर्थिक उन्नतिका क्षेत्रहरु पनि आज जीर्ण अवस्थामा छन् । सम्भावना बोकेका क्षेत्रहरु अलपत्र परेका छन् । अब पनि जिरी जस्ता महत्वपूर्ण स्थानहरुले टोनी हेगन जस्ता दाताहरुको आशा गरेर बस्नु हुँदैन । त्यहाँबाट जति प्राप्त भयो, त्यसलाई बढाएर लैजाने हो भने जिरी साँच्चै ज्युरिच हुनेछ भने नेपाली अर्थतन्त्रले पनि खुट्टा टेक्न सक्नेछ । -जीवन शर्मा(http://www.onlinekhabar.com/2013/12/146985/)

पृथ्वीनारायण शाह र बहादुर शाहका सन्तान भने खेती किसानीबाटै गुजारा गररिहेका छन्।

पृथ्वीनारायण शाहले सुरु गरेको आधुनिक नेपाल एकीकरणको यात्रालाई उनका छोरा बहादुर शाहले पश्चिमको कुमाउसम्म फैलाए। अपूरो एकीकरणलाई'ग्रेटर नेपाल'को अवधारणामा बदलेका बहादुर शाहका सन्तान त्यसपछि भने कहिल्यै शासनको उपल्लो तहमा पुगेनन्। शाह वंशभित्रकै गुटबन्दीका कारण पाखा लागेका उनका सन्तति सामान्य व्यापार, व्यवसाय र नोकरी गरेर गुजारा चलाइरहेका छन्।

बहादुर शाहका सन्तानको बसोवास चितवन, रूपन्देहीको बुटवल र काठमाडौँको भीमसेनगोला क्षेत्रमा छ। तर, उनीहरूको जीवनशैली मध्यमवर्गीय नेपालीभन्दा फरक छैन। कृषि विकास बैंकमा आधा दशकको जागिरे जीवनपछि भीमसेनगोलास्थित घरमा फुर्सदिलो जीवन बिताइरहेका दिवाकरविक्रम शाह बहादुर शाहका सातौँ पुस्ताका सन्तान हुन्। उनको घरभित्र बहादुर शाह र पृथ्वीनारायण शाहका फोटोबाहेक शासकका सन्तान झल्काउने कुनै पनि वैभवशाली चीज देखिँदैन। नेपाल संवाददाता घरमा पुग्दा उनकी छोरी सिर्जना शाह लुगा धोइरहेकी थिइन्। केही छिनमा उनैले चिया बनाएर ल्याइन्। दिवाकर चित्त दुखाउँछन्,"शाह भन्नासाथै शोषक, सामन्ती भनेर एउटै डालोमा हाल्छन्। के हामी शाह भएकै कारण शोषक हौँ ? हामी त शाह, राणाद्वारै शोषित भयौँ। सामान्य नेपालीको हैसियतभन्दा हामी कहाँ फरक छौँ ?"

फिलिपिन्समा शैक्षिक परामर्श केन्द्र खोलेर व्यवसाय गररिहेका छोराको काममा बेलाबखत सघाउनेबाहेक सामाजिक र धार्मिक काममा पनि सक्रिय छन् दिवाकर। छोरा प्रभाकरविक्रम शाह फिलिपिन्समै व्यवसाय गर्छन्। प्रभाकर कराँतेका राष्ट्रिय खेलाडीसमेत हुन्। ०५७ सालमा १९ वर्षको छँदा प्रभाकर खुला तौलतर्फ राष्ट्रिय च्याम्पियन बनेका थिए। दिवाकर भन्छन्,"खेलकुदबाट जीवन धान्न मुस्किल हुने भएपछि व्यापारतिर लाग्नुपर्‍यो।"

बहादुर शाहका छैटौँ पुस्ताका उत्तरविक्रम शाह पशु चिकित्सक हुन् भने उनका दाजु भरतविक्रम नापी कार्यालयका अधिकृत थिए। दुवै जना अहिले सेवानिवृत्त भइसकेका छन्। भरतका छोरा ज्ञानविक्रम शाह भने नेपाल प्रहरीमा एसएसपी छन्।

दिवाकरका अनुसार चितवन, बुटवलतिर भएका बहादुर शाहका सन्तान भने खेती किसानीबाटै गुजारा गररिहेका छन्। इतिहासदेखि नै राणा र शाहहरूको पेलानमा पर्दै आएकाले बहादुर शाहका सन्तान सामान्य हैसियतमा पुगेको उनको बुझाइ छ। भन्छन्,"पश्चिममा काँकडासम्म र पूर्वमा टिस्टासम्म नेपाली सिमाना फैलाउने व्यक्तिलाई राज्यले राष्ट्रिय विभूतिको सम्मान दिनसमेत कन्जुस्याइँ गरेको देख्दा दुःख लाग्छ। बहादुर शाह हाम्रा पुर्खा मात्र होइनन्, राष्ट्रका सम्पत्ति पनि हुन्।"

रणबहादुर शाह नाबालक राजा भएका कारण राजाको नायबीको जिम्मेवारी काका बहादुर शाहले पाएका थिए। पृथ्वीनारायण शाहपछिका राजा प्रतापसिंह शाहले एकीकरणमा चासो नदेखाई विलासी जीवनमा मात्रै चाख दिएका कारण पृथ्वीनारायणको एकीकरण अभियान बीचमै रोकिएको थियो। त्यसलाई नायबी हैसियतका बहादुर शाहले अभियानलाई अघि बढाएर बृहत् नेपालको खाका बसालेका थिए। दिवाकर भन्छन्,"बहादुर शाहको सन्तान भन्न पाउँदा बडो गर्व गर्छु। तर, इतिहासको शिक्षाको कमीका कारण हामीलाई शासककै रूपमा बुझ्दा दुःख लाग्छ।"

यहाँदेखि त्यहाँसम्म

गेटबाट छिर्नासाथै कुकुर भुकेको ठूलो आवाज सुनिन्छ। घर कम्पाउन्डमा बगानको हरयिाली छ। भित्र छिरेपछि अर्को कुकुर पनि भुक्छ। बैठक कोठा आधुनिक सामानदेखि पुराना चीजले भव्यसँग सजाइएको छ। भुइँमा च्याङ्ग्राको भुत्लासहितको चकटी छ भने मजुरको'टेक्सीडोर्मी'पनि गज्जबको लाग्छ। विदेशी ब्रान्डेड पेय पदार्थका बोतलले भरएिको सोकेस कुनै डिस्टलरी पसलभन्दा कम लाग्दैन।

परराष्ट्र मन्त्रालयका सहसचिव तथा मलेसियाका लागि नेपाली राजदूत निरञ्जनमानसिंह बस्न्यातको घरको बैठक कक्षमा यी सजावटका सामग्रीसँगै नेपाल एकीकरण अभियानका योद्धा अभिमानसिंह बस्न्यातको ठूलो पेन्टिङ् झुन्ड्याइएको छ। अभिमानकै सातपुस्ते सन्तान हुन्, निरञ्जनमान। बहादुरीपूर्वक लडेकै कारण पृथ्वीनारायण शाहबाट काजी पद पाएका अभिमानका सन्तति देश-विदेशसम्म फैलिसकेका छन्।

काठमाडौँदेखि पूर्वको भाग एकीकरण अभियानका कमान्डर अभिमानसिंह निरञ्जनकै दाजु ॐप्रकाशमानसिंह नेपाली सेनाका फूल कर्णेलबाट अवकाश पाएर घरमै दिन कटाइरहेका छन्। अभिमानपछिका लामो पुस्ताले प्रायः नेपाली सेनामै जागिर खाए। ॐप्रकाशका अनुसार जहाँ जाँदा पनि सानैदेखि पुर्खाले लडेको वीरताको कथा सुनेकैले अधिकांशको रोजाइमा सेना पर्ने गरेको हो। भन्छन्,"घरायसी वातावरण नै हाम्रा बाउबाजेले लडेका कथाहरूले गुञ्जायमान हुन्थ्यो। पुर्खाले राष्ट्रलाई दिएको देनले आफूलाई समेत त्यस्तै बन्न प्रेरति गर्दो रहेछ।"ॐप्रकाशसम्मको पुस्ताले सेनासँग साइनो राखे पनि त्यसपछि भने त्यो डोरी चुँडिएको छ। जस्तो, उनैका छोरा न्युजिल्यान्डमा बस्छन्। छेउमै बसेकी ॐप्रकाशकी पत्नी शान्ता भन्छिन्,"उसलाई पनि सेनामा भर्ती हुने ठूलो रहर थियो। तर, पढाइले गर्दा विदेश पुगेर उतै छ।"

ॐप्रकाशको पुस्तासम्म आइपुग्दा सत्ता र शक्तिको नजिक रहँदाको रवाफ रत्तिभर देखिँदैन। तर, संभ्रान्त भाषाशैली यथावत् छ। लाग्छ, यही संभ्रान्त थेगो र भित्तामा झुन्ड्याएको तस्बिरबाहेक अभिमानसिंहको सन्तति भएकामा गर्व गर्ने उनीसँग केही छैन। उनकी श्रीमती शान्ता नेपाल वायुसेवा निगमकी अधिकृत हुन्। भन्छन्,"इतिहासमा आफ्ना बाउबाजेले गरेको योगदान सम्झेर ज्यादै गर्व लाग्छ। आफूलाई सौभाग्यशाली सम्झन्छु।"

नेपाल वायुसेवा निगमका वरष्िठ योजना अधिकृतको जागिर छाडेर ॐप्रकाशका कान्छा भाइ श्रीधरमानसिंह न्युजिल्यान्डमा बसोवास गर्छन्। अहिले नेपाल आएका श्रीधर भन्छन्,"राजनीतिक खिचातानी सहन नसकेर विदेशिनुपर्‍यो। क्षमता र योग्यताको भन्दा नातावाद हावी भएपछि वीरका सन्तान भएर के गर्नु ?"मुलुकको अवस्था नसुधि्रएकाले बुढेसकालमा समेत देश फर्किने नफर्किनेमा उनी धुकचुकमा छन्।

अभिमानकै सन्तति डा प्रभा बस्न्यात विद्यावारििध गर्ने नेपालकै पहिली महिला हुन्। उनी नेपाल सरकारको सचिवबाट सेवानिवृत्त भइसकेकी छन्। अविवाहित प्रभा त्रिभुवन विश्वविद्यालयको मानविकी संकायको सहायक डीनसमेत भइन्। अभिमानकै सन्तान श्रीरामसिंह बस्न्यात राष्ट्रिय समाचार समितिमा प्रधान सम्पादक छन्। राष्ट्रिय बिमा संस्थानका उपमहानिर्देशकबा ट अवकाश पाएका सिद्धिमानसिंह घरमै दिन बिताइरहेका छन्। धान विशेषज्ञ भोलामानसिंह परामर्श गरेर जीवन बिताइरहेका छन्।

पूर्वमा टिस्टा नदीसम्म नेपालको सिमाना विस्तार गरेका बस्न्यातका सन्ततिहरू गोरखा, काठमाडौँ, सिन्धुलीमा छरएिका छन्। मुलुककको बिग्रँदो अवस्थालाई दोष लगाउँदै संभ्रान्त परविारका पछिल्ला पुस्ता जसरी युरोप, अमेरकिा भासिएका छन्, अभिमानका सन्ततिलाई समेत त्यस्तो हुन्डरीले त्यता पुर्‍याएको छ।

बुटवल पावर कम्पनीमा लामो समय काम गरेका इन्जिनियर शैलेन्द्रमानसिं ह बस्न्यात सपरविार क्यानाडामा छन् भने नेपाल टेलिकमका कर्मचारी धर्मेन्द्रमानसि ंह बस्न्यात जागिर छाडेर सपरविार अमेरकिा पुगेका छन्। अभिमानकै सन्तति तथा नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ता सुदीप बस्न्यात भन्छन्,"हिजोका शासक आज छरपस्ट भएर कोही कता, कोही कता पुगेका छन्। जागिरेदेखि आफ्नै व्यापार, व्यवसाय सम्हालिरहेका छन्।"

अभिमानसिंहले नेपाल एकीकरण कालमा लामो समय लडेका थिए। काजी कालु पाँडेको मृत्युपछि उनले सेनाको कमान्ड गरे। काठमाडौँपूर्वको कमान्डपछि पश्चिमको लडाइँमा समेत उनको संलग्नता थियो। तर, पछि पूर्वी तराई कालाबन्जरा क्षेत्रमा बस्ती बसाल्न पठाइदिएपछि औलो ज्वरोले उतै मृत्यु भयो।

व्यवसायमा बडाकाजीका सन्तति

नेपाली सिनेमाकी चल्तापुर्जा अभिनेत्रीमा गनिने झरना थापासँग नेपाल एकीकरणका नायक अमरसिंह थापाको समेत नाता गाँसिन आएको छ भन्दा धेरैलाई आश्चर्य लाग्न सक्छ। झरनालाई अमरसिंहका आठौँ पुस्ताका सुनील थापाले विवाह गरेपछि झरना बडाकाजी अमरसिंह थापाको घरानामा बुहारीको रूपमा भित्रिन आइपुगेकी हुन्।

नेपाल राष्ट्र निर्मातामध्येका अमरसिंहका सन्तान अहिले फिल्म निर्मातासम्म बनेका छन्। अमरसिंहका आठौँ पुस्ताका प्रमोद, सुनील फिल्म र मोडलिङ् क्षेत्रमा संलग्न छन्। सुनीलले हालसम्म एक दर्जन फिल्म बनाइसकेका छन्। एकीकरण नायक अमरसिंहका छैटौँ पुस्ताका एक जना -जमदार डन्डकेशर थापा)ले नेपाली सेनामा जागिर खाएको देखिए पनि त्यसयता त्यो क्रम भंग भएको छ। सातौँ पुस्ताका कसैले पनि सेनामा सेवा गरेको देखिँदैन।"राणाहरूले खेदो गर्न थालेपछि कसैले पनि जागिर खाने सोचेनन्,"वसन्तबहादुर थापा भन्छन्।

इतिहास अनुसार पश्चिम काँगडाको युद्धमा पराजित भएर अंग्रेजहरूसँग सुगौली सन्धि भएपछि अमरसिंह थापा काठमाडौँ फर्केर गोसाइकुण्ड पुगेका थिए, जहाँ उनको मृत्यु भयो। एकीकरणमा योगदान दिएका उनलाई बडाकाजी पद दिइएको थियो।

अमरसिंहका सन्ततिहरू अहिले काठमाडौँको बानेश्वर, ललितपुरको इमाडोल, रामेछाप, काभ्रे, पाल्पा जिल्लामा छरएिर रहेका छन्। अमरसिंहकी कान्छी श्रीमती लालवती थापापट्टकिा सन्तान भने भारतको देहरादुनमा बस्छन्।

नयाँ बानेश्वरस्थित कृष्ण टावरको विपरीतमा अमरसिंहका सन्तानहरूको बसोवास छ। अमरसिंहका सन्तान अहिले सिनेमामा नाम चल्नेबाहेक उल्लेखनीय काम केही पनि गरेका छैनन्।"त्यही भएको अलिअलि जग्गा बेच्छन् र खान्छन्। कोही फिल्म लाइनमा लागे। बाउबाजेको बिँडो थाम्ने काममा कसैले चासो देखाएनन्,"वसन्त थापा भन्छन्।

वसन्त आफैँले भने गाउँ र्फक अभियानमा सूर्यबहादुर थापा, विश्वबन्धु थापाको स्वकीय सचिव भएर काम गरे। त्यसपछि सडक विभागमा जागिर खाएका उनी अहिले भने अमरसिंहका योगदानको इतिहासबारे खोज अनुसन्धानमा लागेका छन्। उनको घरमा अमरसिंहका फोटोबाहेक आफू अमरसिंहको सन्तान हुँ भन्ने झल्काउने कुनै वैभवशाली वस्तु देखिँदैन। बानेश्वरमै रहेको थापा फर्निचर ०५५ सालमा सडक विस्तार गर्दा हटाउनुपरेपछि उनले व्यवसायमा हात हालेका छैनन्।

पुख्र्यौली सम्पत्तिकै भरथेग

सशस्त्र प्रहरी बलको मुख्यालय हलचोकपछाडि नेपाल-अंग्रेज युद्धमा नालापानी किल्लाको नेतृत्व गरेका योद्धा बलभद्र कुँवरका पाँचपुस्ते सन्तति रामराजा कुँवरको तीनतले सामान्य घर छ। यही घरको भुइँतल्ला भाडामा दिएका छन् उनले। पुख्र्यौली जग्गा बेचेर उनले यो घर किनेको धेरै भएको छैन।

ऐतिहासिक व्यक्तित्व बलभद्रका सन्तति रामराजाले उस्तै ऐतिहासिक महत्त्व बोकेको रानीपोखरीस्थित दरबार हाई स्कुलमा ३८ वर्ष पढाएका रहेछन्। बलभद्रले बिर्ता पाएको हलचोकपछाडिको क्षेत्रमा उनका सन्तति अझै बसोवास गर्छन्। रामराजाका अनुसार यहाँ बलभद्रका डेढ दर्जन घरपरविार छन्। बलभद्रका सन्तति कलंकी, थानकोट, बागबजार, डिल्लीबजार क्षेत्रमा बस्छन्।

बलभद्रका सन्तति राज्यको उपल्लो निकायमा कार्यरत नपाइने रामराजा बताउँछन्। नालापानी युद्धमा नेपाली फौज पराजित भएपछि बलभद्र काठमाडौँमा केही समय बसेर पाकिस्तानको लाहोर गएका थिए। त्यहाँबाट अंग्रेजहरूसँग लड्दै अफगानिस्तान पुगेका उनले त्यहीँ वीरगति पाए।

लाहोर जाँदा दाजुभाइबीच अंशबन्डा नगरी गएकाले बलभद्रका सन्ततिको पुख्र्यौली सम्पत्तिसमेत गुम्दै गएको रामराजाको भनाइ छ। बलभद्रका दाजु वीरभद्रका नाममा रहेको जग्गा पछि बलभद्रका सन्ततिले समेत केही मात्रामा पाएपछि त्यसैबाट जीवन गुजारा सुरु भएको उनको भनाइ छ।"त्यसपछि हामी आर्थिक स्थितिमा पछि पर्दै गयौँ। राणाहरूको पहुँचबाट समेत टाढा पुग्यौँ,"नालापानीका नायक वीर बलभद्र कुँवर पुस्तकका लेखकसमेत रहेका रामराजा भन्छन्।

बलभद्रकै जेठा बाजेतर्फका सन्तान बालनरसिंह कुँवरले पछि शक्तिमा पुगेपछि जंगबहादुर राणा बनेर शासन सत्तामा आफ्नो प्रभुत्व जमाए। तर, बलभद्रका अरू सन्ततिको अवस्था अहिले गुमनाम छ। बलभद्रका नाति भीमल कुँवर लेफि्टनेन्ट भएयता उनका सन्ततिले सेनामा जागिर खाएको इतिहास छैन। रामराजा भन्छन्,"बलभद्रको मृत्युपछि उनका सन्तति सामान्य नागरकिसरह भएकाले पनि यस्तो भएको हुन सक्छ।"

बलभद्रका अर्का सन्तान ज्ञानुराजा कुँवरले नेपाल प्रहरीको एसएसपीबाट अवकाशपछि केही समय ट्राभल एजेन्सी चलाए, जुन अहिले बन्द छ। उनीसँग पनि कुनै त्यस्तो चीज छैन, जसले एकीकरण अभियानका योद्धा बलभद्रका सन्तति हो भनेर कसैले संकेत पाउन सकोस्। बलभद्रका प्रायः सन्ततिहरू बचेखुचेको पुख्र्यौली जग्गा बेचबिखन गरेरै जीवन धानिरहेको बताउँछन्, रामराजा।

सैनिक विरासतबाट टाढा

ठूलो कम्पाउन्डभित्र सल्लाका रूखले ढाकिएको सानो चिटिक्क घर। बाहिरबाट हेर्दै सम्पन्नताको झलक पाइन्छ। काठमाडौँको बाँसबारीमा रहेको यो हरयिाली घर जलस्रोतविद् आनन्दबहादुर थापाको हो। कम्पाउन्ड हेर्दा जति वैभवशाली लाग्छ, घर उति भव्य छैन तर संभ्रान्त शैलीको भने पक्कै देखिन्छ।

नेपाल एकीकरणका योद्धा भक्ति थापाका सातपुस्ते सन्तति आनन्दबहादुरकहाँ पुग्दा भक्ति थापाको सन्तति हुनुको वैभव यही घर कम्पाउन्डले धानेझैँ लाग्छ। पुख्र्यौली सम्पत्ति नभए पनि आफ्नै कमाइले जोडेको यो घर काजी खलकको भन्दा सहजै पत्याउन सकिन्छ।

सिँचाइ मन्त्रालयको सचिवबाट अवकाश पाएका आनन्दबहादुरले जलशक्ति आयोगका प्रमुख बनेर जलस्रोतका क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण अनुसन्धान गरेका छन्। उनका हजुरबासम्मले सेनामा जागिर खाए पनि बाबुको पालोपछि भने पेसा परविर्तन भएको छ। हजुरबा जगतबहादुर कप्तान थिए भने उनका बुबा बिर्खबहादुर सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीश। आफ्नो पालामा नितान्त फरक अर्थात् जलस्रोतको क्षेत्रमा आइपुगे, आनन्दबहादुर। उनका भाइ गजेन्द्रबहादुर त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा गणित विषयका

प्राध्यापक हुन्।

बाइसी/चौबीसी राज्य अन्तर्गतको लमजुङ राज्यका योद्धा भक्ति थापाले पृथ्वीनारायण शाहको नेपाल एकीकरण अभियानमा मिसिएर देउथलको युद्धसम्ममा भाग लिएका थिए र लड्दालड्दै त्यहीँ वीरगति प्राप्त गरे, त्यो पनि ७५ वर्षको उमेरमा। भक्ति थापा देउथलको युद्धमा मारएिपछि उनको परविारले लमजुङको रागीनासमा बिर्ता पाएको थियो, त्यहीँ जन्मिए आठौँ पुस्ताका अर्जुनबहादुर थापा, जो अहिले परराष्ट्र मन्त्रालयका सचिव छन्।

०३० सालमा लमजुङबाट काठमाडौँ उच्च शिक्षाका लागि आउँदा सेनामा कानुनतर्फको मेजर कमिसन मागेको विज्ञापन पत्रिकामा देखेछन्। त्यसपछि उनले सेनामा जागिर खान कानुन पढ्नुपर्ने रहेछ भनेर कानुन पढ्न थाले। भन्छन्,"सानैदेखि भक्ति थापाको वीरता सुनेको भएर होला सेनामै जागिर खान्छु भन्ने लाग्थ्यो। तर, कूटनीतिज्ञ हुन्छु भन्ने कहिल्यै सोचेको थिइनँ।"

अर्जुनका भाइ धु्रवबहादुर बाली विशेषज्ञ हुन्, जसले नेपाल कृषि अनुसन्धान परष्िाद्बाट अवकाश पाइसकेका छन्। सेनाको उपत्यका पृतनाका उपरथी पूर्णचन्द्र भट्टराई पनि भक्ति थापाकै सन्तति हुन्। थापाकै सन्तान पूर्व प्रहरी अतिरिक्त महानिरीक्षक रोहित थापा सेवानिवृत्त भएका छन् । भक्ति थापाका कतिपय सन्तति अझै रागीनासमै छन्। उपत्यकामा उनको जायजेथा नभएकाले उनका सन्ततिको थलो उपत्यकामा कुनै ठाउँ विशेषमा छैन।

फरक-फरक क्षेत्रमा

पुरानो घरको चार तला सिँढी उक्लिएपछि अर्को नयाँ घर आउँछ, जहाँ नेपाली सेनाबाट राजीनामा दिएका सेनानी बुद्धिजंग पाँडे बस्छन्। नेपाल एकीकरणताका पृथ्वीनारायण शाहका दाहिने हात मानिने काजी कालु पाँडेका आठौँ सन्तति हुन्, उनी। आफूले सेनामा छँदा पाएका विभिन्न पदक, हतियार, पोसाक आदिले उनले बैठक कोठा सजाएका छन्। पूर्वजहरू कालु पाँडे, दामोदर पाँडेलगायतका फोटोहरू लहरै झुन्ड्याएका छन्। तर, उनको जीवनशैलीमा सामान्य छ। घरभाडाको आम्दानी छ, उनीसँग। भन्छन्,"अन्य नेपाली जसरी बसेका छन्, म पनि त्यसरी नै बाँचेको छु।"व्यवस्थापनमा स्नातकोत्तर गर्दा गर्दै पाँडेहरूको इतिहास पढेपछि आफू सेनामा जागिर खान प्रेरति भएको बुद्धिजंग बताउँछन्। उनका दाजु बोधविक्रमचाहिँ क्यासिनो सञ्चालक हुन्।

कीर्तिपुरको युद्धमा विसं १८१४ मा मारएिका काजी कालु पाँडेका सन्ततिहरू पछि पनि पटकपटक शक्तिको नजिक पुगे। अझै पनि उनका सन्तान नेपाली सेनामा उच्च पदमा छन् भने बैंकिङ् क्षेत्रमा पनि सफलता हासिल गररिहेका छन्। कालुका सातौँ पुस्ता सरदार भीमबहादुर पाँडेका सन्ततिले सबैभन्दा बढी प्रगति गरेका छन्। जस्तो, उनका छोरा पवनबहादुर पाँडे सेनाको सर्वोच्च पदभन्दा एक तह तल छन् भने उनका दाजु जर्नेल सागरबहादुर पाँडेको हेटौँडामा द्वन्द्वकालमा माओवादीको एम्बुसमा परी मृत्यु भएको थियो। उनका भाइ पृथ्वीबहादुर पाँडे नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बंैकका अध्यक्ष हुन्।

पृथ्वीबहादुरका दाजु हिमालय पनि व्यापारमै छन्। भक्तपुरको राष्ट्रिय क्षयरोग केन्द्रमा कार्यरत कान्छा भाइ डा शान्तबहादुर जागिर छाडेर सपरविार बेलायतमा बस्छन्। कालु पाँडेकै नवौँ पुस्ताका सन्तति गौरवजंग ०६९ सालको एसएलसी परीक्षामा ९२ दशमलव ७५ प्रतिशत ल्याएर काठमाडौँ'टपर'भएका थिए। गौरवका बुबा राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागका डीएसपी हुन्।

सरकारी सेवामै

अहिले पनि नेपाली इतिहासमा प्रभावशाली मुख्तियारको नाममा आउँछन्, भीमसेन थापा। मुख्तियार भनेको प्रधानमन्त्रीसर हको पद हो त्यसबेला। आफ्नो छोरा नभएकाले भाइका छोरा माथवरसिंह थापालाई उत्तराधिकारीको रूपमा हुर्काएका थिए, उनले। प्रधानमन्त्रीकै रूपमा चाहिँ माथवर पहिलो हुन्।

राणा, पाँडे र थापाहरूको आन्तरकि कलहका कारण पटकपटक सर्वस्व हरणमा परेपछि माथवरसिंहका सन्तान राजनीतिक शक्तिका रूपमा उदाएनन्। माथवरका नाति तथा कर्नेल श्रीविक्रमसिंह थापा विसं १९३८ को पर्वमा मारएिपछि माथवरका सन्तानको सर्वस्व खोसियो। त्यसपछि माथवरका सन्तानले लामो समय जागिर खान पाएनन्। तर, अहिले प्रशासनिक र शैक्षिक क्षेत्रमा भने उपल्लो तहसम्म पुगेका छन्। माथवरका छैटौँ पुस्ताका सन्तति तथा पूर्वसचिव दीपेन्द्रविक्रम थापा भन्छन्,"बीचमा माथवरका सन्तति हराएजस्तो भए पनि पछिल्लो समय चर्चामा आउन थालेका छौँ।"

खुला प्रतिस्पर्धाबाट सहसचिवमा नाम निकाल्ने पहिलो व्यक्ति हुन्, दीपेन्द्र। नेपाल सरकारको सचिवबाट सेवानिवृत्त भई उनी विभिन्न कलेजमा पढाउनुका साथै अन्तर्राष्ट्रिय दातृ निकायमा परामर्श तथा तालिम दिन्छन्। माथवरको सन्तान झल्काउने वैभवशाली चीज दीपेन्द्रको घरमा पनि देखिँदैन। यिनका भाइ राजकुमार थापा साहित्य सिर्जनामा छन्।

सर्वस्व हरणपछि माथवरका सन्ततिले उनले स्थापना गरेको गुठीको जग्गामा बसोवास गरेका थिए, त्यही जग्गासमेत आफूहरूले किन्नुपरेको माथवरका अर्का सन्तति शारदाविक्रम थापा बताउँछन्। जलस्रोत मन्त्रालयको अधिकृतबाट अवकाश प्राप्त शारदा भन्छन्,"मैले यो जग्गा २२ लाख तिरेर पास गरेको हुँ।"

माथवरका छैटौँ पुस्ताकी सीतामैयासिंह थापा त्रिभुवन विश्वविद्यालय कानुन संकायको कामु डीन भएकी थिइन्। वातावरण कानुनमा विद्यावारििध गरेर प्राध्यापकसम्म भएकी उनी अविवाहित छन्। उनकी बहिनी मीनामैयासिंह एक अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थामा काम गर्छिन्।

माथवरका सन्तति नेपाली सेना र प्रहरीमा समेत भेटिन्छन्। नेपाल प्रहरीका डीआईजी सुशीलवरसिंह थापा माथवरसिंहका छैटौँ पुस्ताका सन्तान हुन्। डीआईजी थापा प्रहरीमा महत्त्वपूर्ण मानिने कार्यविभाग अन्तर्गतको सुरक्षा सेवा निर्देशनालयका प्रमुख छन्। भन्छन्,"हामी आफ्नै पौरखले यहाँसम्म आइपुगेका हौँ। शक्तिमा पुगेपछि लडाउने र लड्ने भइराख्दो रहेछ।"

सुशीलकै ठूलाबुबाका छोरा राजीववरसिंह थापा नेपाली सेनामा लेफि्टनेन्ट कर्णेल छन् भने भतिजा निशिलवरसिंह थापा क्याप्टेन। निशिल आफू माथवरसिंहको सन्तति भएकै कारणले सेनामा जागिर खान पुगेकामा गर्व गर्छन्। देशमा माओवादी द्वन्द्व उत्कर्षमा पुगेका बेला सेनामा जागिरको विकर्षण बढिरहेको थियो, त्यही बेला निशिल भर्ना भए।'ए लेभल'सकेर सेनामा जागिर खाने आफू पहिलो व्यक्ति बताउँदै निशिल भन्छन्,"हिजो देश अप्ठ्यारोमा पर्दा पुर्खाले बलिदान दिएका थिए भने मैले पनि यही बेला हो देशको सेवा गर्ने भनेर सेनामा भर्ना भएँ।"सुशीलका ठूलो बुबा डा सुमन थापा शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवारोग अस्पताल, टेकुमा कार्यरत छन्। सैन्य पृष्ठभूमि हुँदै प्रधानमन्त्रीसम ्म बनेका माथवरसिंहका सन्तति फरक कर्मक्षेत्रमा सफल बन्दै गए पनि सत्ता र शक्तिको उपल्लो तहमा कोही पनि छैनन्। सेना, प्रहरीजस्ता सुरक्षा निकायमा समेत सातौँ पुस्ताका सन्तान पातलिँदै गएका छन्। कुनै समय काठमाडौँ सुन्धाराको बागदरबार भीमसेन थापा र माथवरसिंह थापाकै थियो। पछि त्यसलाई राणाहरूले लिए। सुन्धारा क्षेत्रमा माथवरको २ सय १६ रोपनी जग्गा भएको सुशीलवरले सुनेका रहेछन्। भन्छन्,"तर, त्यहाँ अहिले ठूला मल अरूले नै ठड्याएका छन्।"

Choose your life yourself.

some people are dying to live longer and some are living to die sooner.

चुनावी पराजयपछि एमाले नेता प्रदीप ज्ञवालीको अनुभूति

लेखनमा राम्रो दख्खल राख्न सक्ने र साहित्यिक एवं सरस अभिव्यक्ति दिने नेता ज्ञवालीको चुनावी पराजयपछिको भावुक प्रतिक्रिया एवं अनुभूति यस्तो छ :
अघिल्लो राति मतगणनामा बस्दा मैले जे-जस्ता अस्वाभाविक र अप्राकृतिक परिदृष्य देखें, त्यसले गर्दा परिणाम प्रतिकूल हुन सक्छ भन्ने निष्कर्षमा पुगिसकेको थिएँ । मानसिक रूपमा तयार भएकैले होला, निर्वाचनको अन्तिम नतिजा मलाई अप्रत्यासित लागेन । त्यसो त, पराजय कसलाई पो प्रिय हुन्छ र ! तैपनि यसलाई सहज ढङ्गले लिने प्रयत्न गरें । यस्तो बेलामा आफूलाई भन्दा अरुलाई सम्झाउनु गाह्रो हुँदोरहेछ ।
- ‘म सपनाको कुरा गर्छु, तिमी आँखाको मोल सोध्छ्यौ’
यहाँ सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ कि एमाले नेता प्रदिप ज्ञवाली पनि चुनावमा धाधली भएको कुरा मा सहमत हुनुहुन्छ।
तर यो कुरा बुझ पक्षउने हरुलाई कसरी सम्झाउने तर केही छैन समयले बताउने छ धैर्य गरौ र गर्नुस्। फेरी पनि ज्ञवाली को भनाइलाई सम्झदा- यस्तो बेलामा आफूलाई भन्दा अरुलाई सम्झाउनु गाह्रो हुँदोरहेछ ।

‘म सपनाको कुरा गर्छु, तिमी आँखाको मोल सोध्छ्यौ’

१७ मंसिर, काठमाडौं । एमाले नेता प्रदीप ज्ञवाली एमालेभित्र र बाहिर पनि धेरैका आँखामा नबिझाउने नेता मानिनुहुन्छ । यद्यपि उहाँले दोस्रो संविधानसभा निर्वाचनमा गुल्मीबाट नेपाली कांग्रेसका युवा नेता चन्द्र भण्डारीसँग पराजय व्यहोर्नुपरेको छ । चुनाव हारेपछि धेरैले विपक्षीमाथि अनेकन टिप्पणी गरिरहेका बेला ज्ञवालीले भने कसैलाई गाली गर्नुभएन । बरु अरुले नै उहाँलाई गाली गरे । कसैले चुनाव हारेपछि ज्ञवाली भाग्यो भने त कसैले काठमाडौंमा ३ वटा महल ठड्याएको आरोप लगाए । लेखनमा राम्रो दख्खल राख्न सक्ने र साहित्यिक एवं सरस अभिव्यक्ति दिने नेता ज्ञवालीको चुनावी पराजयपछिको भावुक प्रतिक्रिया एवं अनुभूति यस्तो छ :

अघिल्लो राति मतगणनामा बस्दा मैले जे-जस्ता अस्वाभाविक र अप्राकृतिक परिदृष्य देखें, त्यसले गर्दा परिणाम प्रतिकूल हुन सक्छ भन्ने निष्कर्षमा पुगिसकेको थिएँ । मानसिक रूपमा तयार भएकैले होला, निर्वाचनको अन्तिम नतिजा मलाई अप्रत्यासित लागेन । त्यसो त, पराजय कसलाई पो प्रिय हुन्छ र ! तैपनि यसलाई सहज ढङ्गले लिने प्रयत्न गरें । यस्तो बेलामा आफूलाई भन्दा अरुलाई सम्झाउनु गाह्रो हुँदोरहेछ ।

डिल्लीराज दाई, उहाँको परिवार र त्यहाँ जम्मा हुनुभएका साथीहरू पीडामा डुब्नुभएको थियो, सान्त्वना दिने प्रयत्न गरें । वीरेन्द्रलाई इन्टरनेट जोड्न आग्रह गरें । निर्वाचनको औपचारिक परिणाम सार्वजनिक भइसकेको थिएन, तैपनि फेसबुक स्टाटसमा निम्न पङ्ति कोरें र विदा भएँ -संविधानसभा निर्वाचनमा मलाई आफ्नो अमूल्य मत प्रदान गर्नुहुने सम्पूर्ण गुल्मीवासीप्रति आभार व्यक्त गर्दछु । मलाई आशीष दिने वृद्ध वुवाआमाहरू, हामीमा आˆनो भविष्य देखेर नाच्ने-रमाउने साना नानीहरू, ज्यान हत्केलामा राखेर खटेका युथ फोर्सका साथीहरू, कला-गलाले साथ दिने कलाकारहरू, काठमाडौं, बुटवल र प्रवासबाट आएका साथीहरू-तपाइँहरूलाई म सधै ‘मिस’ गरिरहनेछु । यो यात्रा हो, जुन निरन्तर जारी रहनेछ । गुल्मीको विकास र गुल्मीवासीको दुखसुखमा मेरो उपस्थिति सदैव पाउनुहुनेछ । यो प्रतिकूल परिणामको सम्पूर्ण जवाफदेही म लिन्छु । सायद उम्मेदवारको रूपमा ममा नै कमी थिए कि ? निराश नबनौं, एकछिन डाँडापारि लुकेको सूर्य फेरि उदाउनेछ ।’

पार्टी कार्यालयमा कमरेड गोकर्ण बिष्टको स्वागत कार्यक्रम चल्दै थियो । मैले उहाँलाई र उहाँलाई जिताउने ३ नं. क्षेत्रका साथीहरूलाई बधाई दिएँ । ५ बर्ष अगाडिको परिदृष्य बदलिएको थियो । त्यतिबेला म विजयी भएको थिएँ र कमरेड बिष्टले पराजयको सामना गर्नु परेको थियो । पराजयको नैतिक जिम्मेवारी आफ्नो शिरमा लिंदै २ नं क्षेत्रका साथीहरूलाई उत्साहका साथ काममा लाग्न आग्रह गरें । साथीहरूको आँखाको आँसु र उदास मुहारले भने मन्तव्य सक्न गाह्रो पारे ।

अचानक खबर आयो- गुल्मी-काठमाडौं सम्पर्क मञ्चका पूर्वअध्यक्ष टीकाराम सापकोटा ‘हर्ट अट्याक’ भएर ढल्नुभएको छ । हतार-हतार जिल्ला अस्पतालको इमर्जेन्सी वार्डमा पुगें, उहाँ ज्यान बचाइदिन आर्तनाद गरिरहनु्भएको थियो । उहाँलाई काठमाडौं पुर्‍याउनुको विकल्प थिएन । मित्र सुमन पाण्डेजीसँग सम्पर्क गरें, र उहाँले हेलिकोप्टर पठाइदिने हुनुभयो । कामना गरिरहृयौं- अझै दुई घण्टा केही नभइदिए त शहीद गङ्गालाल अस्पताल पुर्‍याउन सकिन्थ्यो !

काठमाडौं जानुपूर्व म कांग्रेसका चन्द्र भण्डारीलाई भेट्न र बधाई दिन चाहन्थें । उनको फोन लगातार व्यस्त भइरहृयो । बल्लबल्ल भेटिए, सापकोटा होटेल अगाडि भेटेर उनलाई अबिर टीका लगाइदिएँ र बधाइ दिएँ । गोकर्ण बिष्ट साथमै हुनुहुन्थ्यो । त्यतिञ्ज्याल चिदिचौरमा हेलिकोप्टर ल्याण्ड गरिसकेको थियो र स्ट्रेचरमा बिमारी ल्याइसकिएको थियो । बिमारीलाई सुरक्षितसाथ चढाएपछि म पनि उडें । (पछि थाहा पाएँ- विजयको उन्मादमा साथीहरूले नारा लगाउन र प्रदीप ज्ञवाली भाग्यो भन्न पनि भ्याएछन् । अमानवीयताको यो पराकाष्ठालाई के पो जवाफ दिन सकिन्छ र !)

एयरपोर्टमा डा. सुरेन्द्रसहितका टोली एम्बुलेन्ससहित आइपुग्यो । हामी गङ्गालाल अस्पताल पुग्दा डा. के.सी. र डा.यादव भट्ट ‘स्ट्याण्डबाई’ थिए । उपचारपछि बिमारी खतरामुक्त रहेको जानकारी पाइयो र म कोठातिर लागें ।

बिमारीका कारण उत्पन्न ‘स्ट्रेस’ कम भएपछि बल्ल मोबाइल ‘अन’ गरें । मैले त निर्वाचनमा पराजयको पीडालाई एककिसिमले गुल्मीमै छाडेर आएको थिएँ । तर मोबाइलमा प्राप्त म्यासेज, फेसबुकमा प्राप्त टिप्पणी र इमेलहरूले भने मलाई अवाक बनाइदिए ।

फेसबुकमा लेखेको स्ट्याटस सामान्य नै लागेको थियो, तर उच्चपदस्थ कर्मचारीहरूको सन्देशले मलाई भावुक बनायो, जसले लेखेका थिए- त्यो पढ्दा आँसु थाम्न सकिएन । त्यसयता जे जति प्रतिक्रिया, टिप्पणी र सन्देशहरू प्राप्त भएका छन्, स्तव्ध पार्ने खालका छन् । धेरै साथीहरूले यसलाई आˆनै पराजयसरह ठान्नुभएको छ । कतिले यसलाई गुल्मीको दुर्भाग्य बताउनुभएको छ । कतिले आफैलाई अपराधवोध र ग्लानी भएको लेख्नुभएको छ । सबैभन्दा ध्यान दिन योग्य कुरा, थुप्रै साथीहरूले लेख्नुभएको छ- म तपाईँको पार्टीको मान्छे होइन, तर तपाइँ हार्दा ठूलो पीडावोध भएको छ ।

नीति श्लोक भन्छ- ….राजद्वारे स्मशाने च य तिष्ठति स वान्धवः’ । निर्वाचन जितेको भए बधाईको ओइरोमा को साँच्चै सहयोगी र शुभचिन्तक हो र को चाँहि शक्तिको पूजारी हो भन्ने थाहा हुँदैनथ्यो सायद । तर, आज मैले पाएको सह- अनुभूति साँचो हो भन्ने कुरामा सन्देह छैन । जीवनमा यति धेरै शुभचिन्तकहरू कमाएको रहेछु, मलाई गर्व लागेको छ ।

निर्वाचनमा गइसकेपछि जय-पराजय स्वभाविकै कुरा हो । मैले यसलाई सहज लोकतान्त्रिक अभ्यासका रूपमा लिएको छु । म कसैलाई दोष दिन चाहन्नँ । तर, एउटै कुरामा दुःख छ । मैले संविधानसभा निर्वाचनलाई एउटा महान बहसको रूपमा अगाडि बढाउन चाहें, कस्तो संविधान, कस्तो सङ्घीयता र कस्तो आर्थिक बाटो लिने भन्ने विषयमा जनतालाई जागृत र उद्वोधित गर्ने लोकतान्त्रिक अभ्यासका रूपमा लिन चाहें । यही बिषयलाई छलफलमा ल्याउन चाहें । तर, यी बहसहरू कता हराए कता ! बस, पाँच सय मिटर पाइप, एक किमी बाटो र एउटा वैदेशिक रोजगारीको सपनामा संविधानसभा कतै हरायो ! एउटा मेलोडीले भने जस्तै भयो- ‘म सपनाको कुरा गर्छु, तिमी आँखाको मोल सोध्छ्यौ…!’

कहिलेकाहिँ लाग्छ, वर्तमान राजनीतिक यथार्थमा म ‘फिट’ नहुने पात्र पो रहेछु क्यार ! यस्तो बेलामा परिवारको साथ निकै अर्थपूर्ण हुँदोरहेछ । म कोठामा आइपुग्दा सरु उसै गरी शान्तभावमा पर्खिइरहेकी थिइन्, जसरी उनी पञ्चायतकालमा म मारिएको हल्ला चल्दा पनि अविचलित पर्खिइरहेकी हुन्थिन् । पटक-पटकको हिरासतबाट बाहिर आउँदा सँघारमा उभिएकी हुन्थिन्, पार्टी विभाजनताका साङ्घातिक आक्रमणपछि पुनर्जीवन पाउँदा प्रतीक्षारत थिइन् र मन्त्रिनिवास छाडेर बाहिर निस्कँदा पनि निष्पृहभावले स्वागत गरिरहेकी हुन्थिन् । सन्तुष्टि प्राप्त भयो- उनका शान्त आँखा देखेर । यहाँसम्म कि, बिन्दास जस्तो लाग्ने कान्छो छोराले समेत तलको भावपूर्ण सन्देश पठायो-Hard luck father. Still proud of you. You are the best father ever.

जन्मैदेखि मस्तिष्क पक्षाघातले थला परेकी क्षितिजले त बाबाको जय या पराजयका बारेमा के नै पो थाहा पाउँथी र ! तैपनि, धेरै दिनपछि मेरो काखमा बस्न पाउँदा खुसी देखिई । -पटक-पटक घरमा आएका र मेरो पारिवारिक स्थिति थाहा पाएका प्रतिष्पर्धी साथीहरूले यस्तो बिषयमा समेत क्षुद्र चुनावी राजनीति गर्न भ्याएछन्- प्रदीप ज्ञवालीका काठमाडौंमा तीनवटा बिल्डिङ छन् र उसका छोराछोरी विदेशका महङ्गा कलेजमा डाक्टरी पढ्छन् भनेर ।)

साथीहरूले संविधानसभामा मलाई ‘मिस’ गर्ने प्रतिक्रिया दिएका छन् । मलाई लाग्छ, त्यस्तो हुनेछैन । योग्य साथीहरू निर्वाचित हुनुभएको छ र उहाँहरूले यो ऐतिहासिक अभिभारा पूरा गर्नुहुनेछ । त्यसै पनि, अबको संविधानसभाले हिजोजस्तो असहज स्थितिको सामना गर्नु पर्नेछैन । अब साथीहरूले नेपाल बहुराष्ट्रिय राष्ट्र हो कि एक राष्ट्र हो भन्ने जस्ता हास्यास्पद प्रश्नको सामना गर्नुपर्ने छैन । आत्मनिर्णयको अधिकार भनेको लोग्ने स्वास्नीको पारपाचुकेको अधिकार जस्तै हो भन्ने विखण्डनकारी तर्क सुन्नुपर्ने छैन ।

झापादेखि कञ्चनपुरसम्म एउटै प्रदेश हुनुपर्छ र त्यसको सम्पर्क भाषा हिन्दी हुनुपर्छ भन्ने कर्कश आवाज सुन्नुपर्ने छैन । सबै जनतालाई सैन्य तालिम दिनुपर्छ भन्ने उटपट्याङ जिद्दी सुन्नुपर्ने छैन । बेला न कुबेला जङ्गल जान्छौं भन्ने घुर्की र संविधानसभा मात्रै होइन, काठमाडौंसमेत छाडेर जान्छौं अनि वीरगञ्जलाई राजधानी घोषणा गर्छौं भन्ने धम्की सुन्नुपर्ने छैन । ‘जनयुद्ध’ को दर्शनमा उभिएर संविधान बन्नु पर्छ या पार्टी विशेषको छाप लागेको संविधान हुनुपर्छ भन्ने बालहठ देख्नु पर्नेछैन । संविधान निर्माणको जग तयार भएको छ, घर ठड्याउन मात्रै बाँकी छ । हो, ‘गाई’ले लात्ताले हान्छ कि भनेर भने होसियार हुनु जरुरी छ ।

एउटा सक्रिय राजनीतिक कार्यकर्ता र सामाजिक रूपान्तरणको अभियन्ताको रूपमा मैले आफ्नो ‘स्पेश’ बनाउने नै छु । गुल्मी, जसले मलाई जन्मायो, हुर्कायो, नौ बर्षको उमेरमा जुलुसको नेतृत्व गर्न लगायो, १७ बर्षको उमेरमा भूमिगत हिंडायो, जसले पार्टी विभाजित भएको प्रतिकूल अवस्था र पार्टी ३३ सीटमा खुम्चिने विषम सुनामीका बीचमा पनि दुई-दुई चोटि निर्वाचित गर्‍यो, जसले मेरो पहिचान बनाइदियो, कसरी बिर्सन सक्छु र त्यसप्रतिको दायित्व मैले ? फरक भूमिकामा म जिल्लाले लगाएको रिन तिर्न लागिरहनेछु ।

अहिलेलाई भने क्षमा पाऊँ साथीहरू ! मैले तपाइँहरूको अपेक्षा पूरा गर्न सकिनँ, तपाइँहरूलाई निराश तुल्याएँ ।

- See more at: http://www.onlinekhabar.com/2013/12/141319/#sthash.EsnQ4G26.tbBv0gSQ.dpuf